Ja, misschien heb je het gezien. Ik heb een nieuwe functie. Vanaf 1 januari 2022. Maar ik heb er helemaal geen zin in. Moest er zelfs examen voor doen. Geen idee waarom en ook niet wat me te wachten stond. Ik belde de organisatie en de verantwoordelijke wethouder. Ze mompelden iets over beleid en over fraude. En dat je wel moet weten waar je aan begint in zo’n nieuwe functie. Heel erg aanlokkelijk maakten ze het niet voor me. En dan moet je er toch een beetje gemotiveerd aan beginnen.

Fraude dus. Om me voor te bereiden nam ik contact op met een Bulgaarse tolk. Of hij me kon helpen in contact te komen met Bulgaren die gefraudeerd hadden met de kinderopvangtoeslag. Ik ben nou eenmaal iemand die makkelijker in de praktijk leert dan uit een boekje. En dan kun je maar beter zo hoog mogelijk inzetten. Leverde niets op. Ze lagen te lachen van de kwartjes die nog niet op waren. En ze hadden zelfs recht op compensatie omdat ze op een verkeerd lijstje stonden. Zo konden ze weer een tijdje vooruit. Ik moest het zelf maar ondergaan dus.

Maar zonder gekheid. Met ingang van 1 januari beheer ik het zorgdeel van mijn schoonmoeders Persoons Gebonden Budget (PGB). In gewone mensentaal: Mijn schoonmoeder organiseert al jaren haar eigen zorg en voert ook zelf de bijkomende administratie. Mijn vrouw helpt haar hierbij omdat zij nou eenmaal wat handiger is met computers en formulieren. Na jaren komt de gemeente ineens op de proppen met de ‘PGB vaardigheidstest’. Mijn schoonmoeder moet na vele jaren aantonen dat ze in staat is om haar eigen zorg te organiseren. Dat kan ze prima, alleen niet volgens de bedachte spelregels met een test op een computer. Een best wel pittige test moet ik bekennen. Ik schat in Havo niveau. De PGB is niet voor iedereen weggelegd dus.

Ter geruststelling. Mijn schoonmoeder heeft aandoeningen in haar hele lichaam behalve in haar brein. Deze is nog als nieuw en scherper dan de meeste artsen en specialisten die ze met enige regelmaat bezoekt. Tot haar arbeidsongeschiktheid werkte ze nota bene in de zorg en was ze op late leeftijd zelfs nog aan het studeren om er verder in te komen. Dankzij een gezond stel hersens, ervaring in het omgaan met haar beperkingen, kennis opgedaan in theorie en praktijk en een sterke wil blijft ze op de been. Ze heeft levenslust voor wel drie levens.

Mijn schoonmoeder is de meest zelfredzame mens die ik ken. Alleen 15 vragen binnen 45 minuten beantwoorden op een computer lukt niet altijd. Je kent ze wel, de WhatsAppende ouderen die 10 minuten ‘aan het typen…’ zijn om met ‘OK’ te antwoorden op een vraag die je gisteren stelde. Daarin is mijn schoonmoeder niet anders. Ze is niet alleen op leeftijd maar heeft onwillige vingers door haar aandoening en haar veelvuldige vallen. En daarom moet ze een deel van haar zelfredzaamheid opgeven en toevertrouwen aan haar schoonzoon.

Maar in plaats van afhankelijk te worden van mijn visie op haar zorg verdient mijn schoonmoeder het om vandaag als nieuwe Minister van Volksgezondheid bij onze koning op het bordes te staan. Ze is al decennia het lichtend voorbeeld voor een goedkopere en beter georganiseerde zorg waarbij de persoon zelf verantwoordelijk en zelfredzaam blijft.

Een bloemlezing van haar daden op dit gebied.

Ze past regelmatig therapieën aan omdat professionals niet goed samenwerken én niet luisteren. Ze kent als geen ander de relatie tussen goede voeding, beweging en de hoeveelheid medicatie die ze nodig heeft. Niet door te gokken. Wel door te meten en te rekenen. Ze bleef ternauwernood in leven nadat ze zelf ingreep omdat een slordige verpleegkundige de dynamiek van een hypo niet onderkende terwijl ze aan het revalideren was van een heftige val. Ze signaleerde een medicijnvergiftiging omdat zowel arts, specialist en apotheker naar elkaar wezen over haar medicatie. Als iedereen er over gaat, gaat niemand erover. En dus gaat het mis als je meer dan twintig tabletten, poeders en capsules op een dag moet wegwerken.

Mijn schoonmoeder is het type van ‘niet lullen maar poetsen’. Als fysiotherapeut moet je haar ambitie en wilskracht op waarde schatten. Niet zelden heeft een fysiotherapeut mijn schoonmoeder moeten afremmen omdat ze te trouw de oefeningen uitvoerde en zichzelf overtrainde.

Mijn schoonmoeder is ook van het type ‘uitdagen is beter dan berusten’. Zo vroeg ze de WMO-ambtenaar 20 jaar geleden om een elektrische fiets in plaats van een scootmobiel. De fiets met ondersteuning hield haar in conditie zodat ze minder snel klachten zou ontwikkelen. Maar dat begreep de gemeente niet, of deze had door dat de zorgverzekeraar profiteerde en niet de gemeente. Dus kreeg ze een scootmobiel met nog een arrangement aan toeters en bellen waar ze niet om had gevraagd en die de gemeenschap op kosten zou jagen. De scootmobiel ging in de opslag. Want als je het ding niet nam bestond je aandoening niet en kon je geen aanspraak maken op andere voorzieningen zoals een taxipas en een parkeerkaart. Wel werd de scootmobiel jaarlijks onderhouden op kosten van de gemeente zodat het ding altijd startklaar stond voor het geval dat fietsen of autorijden niet meer zou lukken.

Een gemiste kans. De elektrische fiets had haar gezonder gehouden zonder stigma. Dit had de gemeenschap kosten gescheeld. Maar gemeenten en zorgverzekeraars kunnen, of willen, geen kosten en opbrengsten met elkaar verrekenen. En daarom betalen we allemaal te veel premies, belastingen en lijden we onnodig gezondheidsverlies. Ze was in de gelukkige omstandigheid om zelf een elektrische fiets te kopen door te bezuinigen op andere uitgaven.

Zo had mijn schoonmoeder ook becijferd dat het slim was om jaarlijks twee keer naar Hongarije te gaan voor een vierwekelijkse therapie van zon, warmte en het mineraalrijke bronwater. De kosten van de reis, het verblijf en de therapieën wogen niet op tegen de kosten van medicatie, arts bezoek, diagnoses en de fysiotherapie in Nederland. Na vier weken Hongarije was ze fitter en energieker waardoor ze amper aanspraak deed op de medische voorzieningen. En uiteraard stond ze erop om zelf een deel te betalen omdat ze het deels ook als vakantie zag. Maar haar idee past niet in ons systeem.

Dit doet me denken aan het gesprek dat ik had met de WMO-consulent van de gemeente toen ik haar vroeg naar de legitimiteit van de PGB-test. Het was dus vooral te doen om fraude te voorkomen begreep ik. Want, ‘er zijn mensen die van het PGB geld op vakantie gaan!’, verklaarde ze. Ze kon me niet antwoorden hoe vaak het voor komt. Maar waar zij dacht aan flierefluitende gezonde mensen die, met een opgestoken middelvinger, ons zorggeld er door brassen dacht ik aan mijn schoonmoeder die had becijferd dat een reisje naar de zon, de warmte en de mineraalrijke baden goedkoper was dan het optuigen van een medisch circus in eigen land.

Net als die corporatiebestuurder die een vliegticket naar Suriname vergoedde van een eenzame huurder. Zodat zijn dochter voor hem kon zorgen. Het kopen van een ticket was de slimste, meest menselijke en goedkoopste oplossing voor deze casus waar diverse organisaties druk mee waren geweest.

Natuurlijk weet ik dat er gefraudeerd wordt met zorggeld. En dat de PGB een fraudegevoelig instrument is waar misbruik van wordt gemaakt. De PGB is echter ook bedoeld om mensen zelfredzaam te houden zodat ze regie over hun eigen leven blijven houden. Dat mensen vaker een beroep doen op familie en vrienden voor hulp en ondersteuning. Dat is toch precies wat we nodig hebben om de zorg in ons land betaalbaar te houden? En natuurlijk weet iedereen dat je met een elektrische fiets en een thermaalbad geen aandoening geneest. Maar de kwaliteit van leven neemt toe terwijl de zorgkosten dalen.

Door drempels op te werpen, onorthodoxe voorstellen uit de weg te gaan, zelfs als fraude te bestempelen, en hiermee de verantwoordelijkheid van onze gezondheid bij ons weghouden, sorteren we voor op een faillissement van ons zorgstelsel.

En wordt daarom onze grootste angst vanzelf waarheid.