Onderstaande blog schreef ik voor het afscheid van Renate Renkema als Regiodirecteur van het Drenthe College in Emmen op 9 april 2020.

We zitten in een crisis waarvan we de ware omvang nog niet kunnen inschatten. Het coronavirus maakt veel slachtoffers. We verblijven massaal in een vrijwillige quarantaine. Om te voorkomen dat we zelf besmet raken of dat we anderen besmetten. We willen de curve afvlakken om de effecten van de crisis te dempen. Vooral ook om ervoor te zorgen dat onze zorginfrastructuur niet bezwijkt onder een te grote vraag.

De Koning sprak het land toe. Meestal lees ik liever de volgende dag in de krant wat de boodschap van onze vorst was. Dit keer waren we thuis. De agenda’s leeg en dus niets beters te doen. Op de bank, zitten en luisteren. Even mijn vooroordelen over rituelen, iconen en een -door anderen geschreven- voorgelezen boodschap aan de kant. Het is crisis en dan moeten leiders praktische boodschappen afgeven. Geen gedroom of fraaie vergezichten. Nee, dingen die we in het hier en nu kunnen doen om de crisis te verzachten.

De Koning riep op om het eenzaamheidsvirus te bestrijden. Hier werd ik door geraakt. Spot on. Een leider die de urgentie van een crisis aangrijpt om een maatschappelijk probleem te agenderen. Toch een beetje dromen dus! Toen had hij mij te pakken.

Een citaat van Guardian columnist, onderzoeker en ecoloog George Monbiot in VPRO’s Tegenlicht over eenzaamheid: ‘We zijn de afgelopen eeuwen ons land, ons dorp, onze gemeenschapszin en onze rituelen kwijtgeraakt. Tientallen jaren geleden kenden we verbinding, vriendschap, gemeenschapsleven en een stabiel gezinsleven. Dit is de laatste jaren snel verdwenen. We zijn op jacht gegaan naar succes, bekendheid en rijkdom. Neoliberalisme, individualisering en vervreemding zorgen uiteindelijk voor het instorten van onze geestelijke gezondheid. We vragen ons af waarom we zo veel last hebben van psychische problemen als burn-outs, depressies en psychoses. We vragen ons af waarom zo veel mensen verslaafd zijn.’ Aldus de Britse onderzoeker.

De verschillen tussen de have’s en de have nots worden groter. Helaas ook de verschillen tussen de can, en de cannots. De crisis leert ons ook dat de ‘haves en de can-mensen’ in zogenaamde ‘bullshit banen’ ons niet gaan helpen.

Juist de praktisch geschoolde mensen in de frontlinie doen baanbrekend werk. Bijvoorbeeld zorgverleners die fantastische zorg leveren. Schoonmakers die zorgen voor goede hygiëne. Bouwvakkers die de woningnood bestrijden. Politieagenten die handhaven op de anderhalve-meter-regel en leerkrachten tonen wendbaarheid door digitaal les te geven.

Woningcorporaties zijn er voor deze praktisch geschoolde mensen. In toenemende mate zijn we er ook voor de ‘have nots en de cannots’. Een bereikbare koopmarkt in combinatie met het afbouwen van allerlei zorgvoorzieningen is debet aan deze ontwikkeling. We huisvesten de 20% van de mensen met de laagste inkomens. Lage inkomens vanwege ouderdom, het hebben van een aandoening, een beperking of een verslaving.

De leefbaarheid in wijken met veel sociale huur staat, als gevolg van deze ontwikkelingen, onder druk. Allemaal moeten we ‘langer thuis blijven wonen’.

Vroeger in het bejaardentehuis werden ouderen de hele dag in groepen beziggehouden. Vroeger kon je in een beschermd-wonen-huis een praatje maken met je huisgenoten of met je begeleider. Vroeger mocht je gewoon dorpsgek zijn en vond iedereen je raar maar keek wel naar je om.

Het ‘langer thuis wonen’ vervangt deze voorzieningen waardoor de kans op eenzaamheid nog verder toeneemt. Deze beweging vraagt veel van de praktisch geschoolde mensen die in de frontlinie staan.

Wat de crisis ons leert is dat scholen en bedrijven bijna naadloos overschakelen op digitale middelen. ‘Thuis werken en thuis onderwijs volgen is de norm’, aldus onze Premier. Duizenden iPad’s zijn ingezameld voor ouderen en mensen met een beperking zodat ze erbij blijven horen. Mijn kinderen hebben nu meer contact met hun vrienden dankzij technologie dan ik ooit gehad heb. Opa’s en oma’s kunnen bezigheden van kleinkinderen bijna live volgen door digitale middelen.

Digitaal contact kan een warme knuffel nooit vervangen. Digitaal contact kan er wel aan bijdragen dat iedereen zich gezien voelt. Digitaal contact geeft mensen het gevoel erbij te horen. En, digitaal contact houdt de zorgkosten beheersbaar.

In dezelfde Tegenlicht uitzending biedt neurowetenschapper Olga Klimecki hoop. Volgens haar onderzoek evolueren hersenen in de loop van de tijd. Onze hersenen passen zich aan de veranderende sociale context in de maatschappij aan.

Door het stimuleren van gemeenschapszin en inclusiviteit kunnen we onze hersenen leren om deze zaken als het ‘nieuwe normaal’ te zien. Hierdoor kunnen we eenzaamheid actief bestrijden, aldus Klimecki.

Onderzoek van zowel Monbiot als Klimecki concludeert dat minder eenzaamheid tot een betere gezondheid leidt. Het is daarom van maatschappelijk en economisch belang dat we de verschillen verkleinen en inclusiviteit en gemeenschapszin nastreven.

De huidige crisis toont aan dat mensen weer naar elkaar om willen zien. Daarom zal de wereld na de crisis nooit meer hetzelfde zijn. We zijn weer oprecht in verbinding met elkaar.

We zijn ons land kwijt maar krijgen er platforms voor terug.

Hoe kunnen het onderwijs, de zorg, de bouw, het sociaal werk en technologie bijdragen aan meer inclusiviteit en het bestrijden van eenzaamheid?

• Door iedereen de kans op zinvol werk te gunnen. Werk, in welke vorm ook, bevordert de inclusiviteit. Het project ‘Bouwen aan Mensen’ van het Drenthe College, Woonservice, Domesta en de bouw, en installatiebranche biedt hiervoor mooie kansen. Evenals de herwaardering voor sociale werkplaatsen;
• Door met het Practoraat van het Drenthe College uit te zoeken hoe fysieke en technologische hulpmiddelen het ‘langer thuis wonen’ inclusiever kan maken en de zorg betaalbaar kan houden;
• Welzijn wint aan belangrijkheid ten opzichte van zorg. (een ons welzijn scheelt een kilo zorg)

Door eenzaamheid te verdrijven verrijken we het leven, houden we buurten leefbaar en blijft de zorg betaalbaar. Het Drenthe College heeft hierin een belangrijke rol door praktisch ingestelde leerlingen klaar te stomen voor een betere wereld.

april 2020, bert.moormann@ziggo.nl