Voor managementadvies moet je bij een kunstenaar of een ontwerper aankloppen. Zoveel is mij wel duidelijk geworden na het afluisteren van de zoveelste aflevering uit de podcast, ‘Ervaring voor beginners’, van Cabaretier en Acteur Theo Maassen. Een aanrader, deze interviewsessies, met makers uit allerlei vakgebieden, steevast na een uur koud afgebroken door het afgaan van een blikkerige kookwekker.

De aflevering met ontwerper/ondernemer Piet Hein Eek staat bol van inzichten waar veel ondernemers, maar ook politici, veel van kunnen opsteken. Voor wie hem niet kent: Piet Hein Eek is als ontwerper opgeleid aan de TU-Eindhoven. Hij is bekend geworden als de meubelmaker die sloophout verwerkt in z’n producten. Zijn bedrijf is gevestigd op Strijp R, een voormalig Philipscomplex in Eindhoven. Mocht je dit jaar naar de Dutch Design Week in de lichtstad gaan dan zou ik een bezoek aan het bedrijf niet overslaan.

Piet Hein Eek is ondernemer geworden omdat hij gehecht is aan z’n vrijheid. Daarbij hanteert hij wel een hele bijzondere definitie van het woord vrijheid. ‘Het saldo van vrijheid is: Nooit tijd maar wel altijd lekker bezig.’ Veel ambitieuze mensen zullen zich hierin herkennen. ‘Als je werk je hobby is, werk je dus nooit’, als variant op de quote van de ontwerper.

De podcast staat, zoals gezegd, bol van de inzichten.

De ontwerper verzet zich tegen het fenomeen, ‘aanbestedingen’. Volgens hem zorgt dit ervoor dat je steeds weer opnieuw begint met het opbouwen van relaties en dat je amper leert van vorige samenwerkingen die niet worden voortgezet. Naast het feit dat aanbestedingen sociaal niet wenselijk zijn, mensen verliezen hun baan of moeten overstappen naar een nieuwe werkgever aan het eind van een contract, verlengt het de opstarttijd van projecten nodeloos. Piet Hein Eek stelt dat je ervaring niet recyclet en dat je de vooruitgang uit de samenleving managet. Projecten worden hierdoor duurder, duren langer en hebben niet de kwaliteit die ze zouden kunnen hebben.

In haar biografie ‘Vrijheid’, van voormalig Bondskanselier Angela Merkel, las ik dat dit één van de oorzaken is dat China dominant is geworden in Afrika. Europeanen missen de slag in dit continent vanwege de lange procedures. De governance op orde, de kansen verkeken.

Ook over opleidingen heeft de ontwerper een visie. Hij heeft er spijt van dat hij is opgeleid als ontwerper. Achteraf had hij meer gehad aan een opleiding waarin hij met z’n handen leerde werken zoals een opleiding als timmerman of meubelmaker. ‘Opleidingen moeten mensen expres iets leren, niet per ongeluk. De opleidingen zijn meestal goed georganiseerd maar inhoudelijk onvoldoende. Ik sta ‘optimistisch wantrouwend’ ten opzichte van kennis’. Ook hier verwijst Eek naar het belang van praktische wijsheid en de ‘de goede dingen doen’ boven het belang van ‘de dingen goed doen.’

De ontwerper noemt zichzelf een chaoot. ‘Het personeel is beter georganiseerd dan ik, maar ik heb van Jan Geurtz (Nederlands schrijver en leraar Tibetaans boeddhisme) geleerd dat je geen overzicht, maar wel zicht nodig hebt.’ Chaos, niet te strak organiseren als je wilt, biedt kansen. Het onverwachte, serendipiteit, heeft al vele mooie uitvindingen en belangrijke doorbraken in de wetenschap opgeleverd. Denk aan penicilline en de zoetstof aspartaam. ‘Heb je een writers block of stokt de creativiteit? Blijf bewegen en ga iets totaal anders doen, na verloop van tijd begint het vanzelf weer te stomen. En, als iedereen rechts gaat ontstaat er op links ruimte. Hou zicht en kies richting!’

Piet Hein Eek brengt duurzaamheid in de praktijk. Hij brak door met meubels van sloophout, ver voordat de bouwwereld het woord slopen verving door oogsten. Hij stelt dat niet de tijd, maar het materiaal het kostbaarst is. Hij werkt met de materialen die voorhanden zijn, vakmensen moeten de tijd nemen om hier iets moois van te maken. Zoveel mogelijk onderdelen uit een stuk materiaal halen zodat er zo weinig mogelijk afval ontstaat. Dit staat haaks op het huidig denken waar we overstelpt worden met goedkope spullen en kleding uit lagelonenlanden. ‘Spullen’ hebben geen waarde meer. Is het uit de mode, vinden we het niet leuk meer of is het stuk? Weggooien en vervangen is de huidige norm.

De ontwerper/maker is niet altijd een goede ondernemer geweest. Er waren tijden dat, met het stijgen van de verkopen, de verliezen toenamen. Commercieel succes zonder financieel gewin. Maar in plaats van schuldigen aan te wijzen en met hulp van dure adviseurs het bedrijf te saneren koos Eek voor een andere aanpak. Hij vertrouwde zijn medewerkers, was ervan overtuigd dat niemand naar het werk kwam om tijd en geld van de werkgever te verklooien. ‘Het ligt niet aan het personeel, het ligt aan de organisatie, het ligt aan mij’, aldus z’n analyse na enige reflectietijd.

Eek organiseerde gesprekken van 3 minuten met alle medewerkers. Hij stelde ze drie vragen: ‘Wat kan beter? Wat kan anders? Wat kan slimmer?’ Belangrijkste conclusie na de gesprekken was dat iedereen het ontzettend naar de zin had bij het bedrijf en eigenlijk niemand bezig was met de productie. Deze interventie leverde een productiviteitsstijging op, 80% meer output per gewerkte aantal uren. De sfeer was belangrijker dan de output. De scherpte ontbrak. ‘Je kunt alleen gelukkig zijn als je produceert’, is z’n motto na deze moeilijke periode.

Wat hielp, naast urgentie, om veranderingen door te voeren was dat het coronatijd was. ‘Mensen stonden open voor verandering. We hebben geleerd om in te spelen om wat nodig was, we zijn wendbaarder geworden.’ Het restaurant ging desondanks failliet maar ook hier schoot de ontwerper niet in de paniekstand maar analyseerde, samen met z’n mensen, hoe het wel zou kunnen.

Corona was sowieso een goede leerschool. Want naast de meubels, de winkel en het restaurant, investeerde Eek in een hotel en in vakantiehuizen. Dit leverde afzet voor z’n producten op, maar belangrijker nog; een spreiding van het ondernemersrisico over meerdere activiteiten. Deze strategie staat haaks op de specialisatiegolf die ze in Eindhoven maar al te goed kennen. Philips is er kwetsbaarder door geworden. (hoewel dit bedrijf wel een heel erg breed aanbod kende) Voor Eek is het een risicobeperkende maatregel in een conjunctuurgevoelige bedrijfstak.  

Tot slot heeft Piet Hein Eek toch nog een leestip voor de luisteraars van de podcast. Toch nog een beetje kennisoverdracht aan het eind van het boeiend uur dus: ‘Ons feilbaar denken’ van de in maart dit jaar overleden Israëlische/Amerikaanse psycholoog Daniel Kahneman. Volgens de schrijver hebben we twee denksystemen: een snelle, intuïtieve manier en een langzame, weloverwogen manier. Beide zijn uitermate praktisch, maar het gaat vaak fout omdat we – zonder dat we het doorhebben – de verkeerde manier van denken gebruiken*.

Kortom: Wijze lessen van een creatieve visionair die bovenal een praktische denker is. De perfecte eigenschappen voor een succesvolle ondernemer!

Ik kan je de podcastserie ‘Ervaring voor beginners’ van Theo Maassen aanraden. Waarom? Omdat het een mooie inkijk geeft in de maak-processen van kunstenaars, architecten, musici, acteurs, schrijvers, cabaretiers, etc. etc. Creativiteit is meer dan ooit gevraagd in deze tijd. Managementboeken, met hun modellen, theorieën en iconen hebben hun werk gedaan.

We weten heel goed hoe we iets kunnen organiseren, hoe we goed bestuur inrichten en hoe we zaken meetbaar maken. Creativiteit helpt ons om in deze tricky tijden met z’n wicked problems (vaak door management-theorieën veroorzaakt) het verschil te blijven maken voor de samenleving, voor het klimaat: Voor de wereldvrede, durf ik te stellen.

*, Business Contact