Als je een aantal van mijn blogs hebt gelezen zou je kunnen denken dat ik iets tegen accountants heb. Maar niets is minder waar. Het is een beroepsgroep die ervoor zorgt dat we kunnen vertrouwen op de financiële stevigheid van organisaties. In deze sector wordt hard gewerkt door hoogopgeleide mensen. De mores is keihard als je bij een ‘big five’ kantoor (EY, KPMG, BDO, Deloitte en PwC) werkt. ‘Up or out’ is het motto. Je krijgt het niet cadeau als accountant. Werkweken van soms 60 tot 80 uur zijn geen uitzondering. Geen branche investeert volgens mij meer in de ontwikkeling van haar medewerkers dan de accountancy. Een leven lang leren gegarandeerd dus. Groei je niet door tot partner dan moet je op zoek naar een kleiner kantoor met minder statuur om de boeken van minder aansprekende klanten te controleren. Je moet het maar kunnen én willen! Niets dan respect dus voor deze beroepsgroep wat mij betreft.

In een van mijn blogs stelde ik voor om de accountant nog maar eens in de drie jaar de boeken te laten controleren. De corporaties hebben immers hun zaakjes op orde concludeert de Autoriteit Woningcorporaties die haar toezicht afbouwt en meer risico-gericht gaat werken. Het kan ook prima vanwege de ‘voorspelbaarheid’ van onze bedrijfstak. Woonzorg Nederland bestuurder Cees van Boven stelde in een interview ter ere van het 12,5-jarig bestaan van het visitatiestelsel in de corporatiesector: ‘De woningcorporatie is toch een bijzondere diersoort. Er zijn maar weinig organisaties waar op 1 januari al duidelijk is hoeveel geld er aan het eind van het jaar op de rekening staat.’ Het kan dus ook wel een tandje minder dat werk van de accountant bij de corporaties.

Afgelopen week een artikel in de krant. Ondernemers maken massaal misbruik van de coronasteun van de overheid. Een accountant schat in dat maar liefst 80% van z’n klanten fraudeert. Vooral met seizoensarbeid waarbij een slecht kwartaal wordt vergeleken met het gemiddeld jaarresultaat van het afgelopen jaar. Makkelijk scoren. De ondernemers schuwen niet om zoveel mogelijk geld binnen te halen van de overheid. ‘De overheid kan het geld wel missen’, aldus de frauderende ondernemers. De accountant, die anoniem bleef, vond het niet in de haak maar deed niets. De fraude was immers de verantwoordelijkheid van de ondernemers. Zij dienden de aanvragen op hun eigen naam in. Dat de accountant de onderbouwing voor de aanvragen opstelde, en dus meewerkte aan het plegen van fraude, deed kennelijk niet ter zake.

De denktank van de Nederlandse accountants, de NEMACC, publiceerde in juni 2020 een rapport over ‘Soft Controls als advieskans voor MKB-accountants’. In gewone mensentaal; ‘Soft Controls als verdienkans voor MKB-accountants.’ In september 2021 publiceerde de beroepsorganisatie van de accountants, de NBA, een consultatieversie van de handreiking met als titel ‘Het verkrijgen van inzicht in soft controls in het kader van de jaarrekeningcontrole’. De definitieve versie zal zo rond deze tijd het licht zien. Bijzonder is dat Aedes en de Autoriteit Woningcorporaties, kennelijk geen gebruik gemaakt hebben van de mogelijkheid om te reageren op de handreiking. De naam van deze instituten kwam niet voor op de lijst met reacties op de handreiking.

Soft controls moeten medewerkers verleiden om de eigen doelstellingen, normen en waarden in lijn te brengen van die van de organisatie. Soft controls gaan over het gedrag, de betrokkenheid, de cultuur en de vaardigheden van mensen in de organisatie. Het domein van psychologen, sociologen en antropologen zou je denken. Maar de accountants lijken ze de pas af te snijden. Is deze beroepsgroep toch iets commerciëler en zakelijker?

Accountants denken vooral na over het meetbaar maken van soft controls. Hoe kun je aantonen dat de mensen in je organisatie deugen, dat ze competent zijn, gemotiveerd zijn en dat ze loyaal zijn? De lijstjes en modellen schieten over het papier. Volledig en juist zoals accountants dat zo graag zien. Met het zelfinzicht dat gedrag gevisualiseerd kan worden door middel van een ijsberg. Je ziet slechts het topje. Wat onder water zit, is aan het zicht onttrokken.

Maar als de accountants al worstelen met hun eigen soft controls, is het dan wel deze beroepsgroep die andere organisaties hierop mogen controleren? We hebben misstanden genoeg gezien het afgelopen decennium waarbij accountants onderdeel van het probleem waren. Een van de grootste kantoren van de wereld bestaat zelfs niet meer omdat ze bezweek onder de aanklachten. Daar komt bij dat er een enorme personeelsschaarste heerst onder accountants. De overheid decentraliseert, werkt vanuit wantrouwen en verzint voortdurend nieuwe regels die accountants moeten controleren. Vandaar, onder andere, dat er organisaties zijn die geen accountant meer kunnen vinden.

En weet ook dat de ‘Corporate, Sustainability Reporting Directive’ (CSRD) binnenkort wordt geïntroduceerd. Nagenoeg alle corporaties zijn vanaf 2023 verplicht te rapporteren over de milieu- en sociale impact van hun bedrijfsactiviteiten en deze te laten toetsen door een accountant. Is dit niet het domein van de visitatie die vierjaarlijks wordt uitgevoerd bij corporaties? In dit geval helpt Europa de accountants om de personeelsschaarste te vergroten. Maar dit terzijde.

Naast het feit dat accountants zelf niet ‘zonder zonden zijn’, er te weinig capaciteit beschikbaar is, beschikt deze beroepsgroep naar mijn mening niet over de benodigde kennis om toe te zien op de soft controls. Het deel van de ijsberg dat onder water zit zien de accountants niet. Het bestaat niet voor ze. Het is merkbaar maar niet meetbaar. En laat dit nou net het domein zijn van de psychologen, antropologen en sociologen. Wetenschappers die verstand hebben van gedrag, drijfveren en cultuur. Professionals die op zoek gaan naar de oorzaak van een verziekte cultuur of ongewenst gedrag. Die het onzichtbare zichtbaar maken. Maar ze kunnen ook stimuleren dat er tegenkracht en openheid heerst in organisaties en dat er doelmatiger wordt gewerkt.

De websites van de beroepsverenigingen van deze professionals zwijgen nog als je zoekt op de trefwoorden ‘soft controls;’ en ‘soft skills’. Ook reageerden ze niet op de consultatieversie van de handreiking van de NBA. Maar hoe lang kunnen ze zich nog afzijdig houden van dit thema?

We hebben een holistische kijk op het presteren van organisaties nodig. Dat naast de RJ van de accountant de DSM-5 op tafel ligt, naast het visitatierapport en het rapport van de governance inspectie. En laten we dan meteen een nieuw ritueel opstarten; eens per vier jaar een accountantscontrole. Eens per vier jaar een visitatie. Eens per vier jaar een governance-inspectie. En eens per vier jaar een medewerkers-tevredenheidsonderzoek met cultuurscan.

Want dan is er capaciteit genoeg in de accountancy en hoeft de beroepsgroep geen trucjes aan te leren, of weg te kijken bij fraude, om haar verdienmodel met bijbehorende schaarste in stand te houden. Dan heeft iedere organisatie weer een accountant en blijft de branche aantrekkelijk voor talent. Talent dat niet langer bereid is om werkweken van meer dan 40 uur te maken.

Hiervoor is het wel nodig dat de antropologen, psychologen en sociologen in beweging komen en wat zakelijker en commerciëler gaan werken. We hebben meer Jitske Kramers, Daniëlle Brauns en Sanne Wassinks nodig. Maar niet te veel graag want dan hebben we geen accountants genoeg om hun boeken te controleren.

Leestips:

Handreiking Soft Controls door Cora Wielenga

Onder commissarissen door Marilieke Engbers